Պաչակուտեկի կողմից կառուցվելով որպես կայսրության աթոռանիստ, ինչպես նաև պատմության մեջ իր անունը հավերժացնելու նպատակով, Մաչու Պիկչուն դարձել է երրորդը այդպիսի գահանիստ-տաճարների շարքում։ Ենթադրվում է, որ քաղաքում և դրա շուրջը ապրել է մոտ 1200 մարդ, ովքեր այնտեղ երկրպագում էին Արևի աստված Ինտիին, մշակում նոր հողեր և կառուցում քաղաքներ։

Ավելի քան 400 տարի այս քաղաքը եղել է մոռացված և ամայի։ Այն հայտաբերել է ամերիկացի հետազոտող, Եյլի համալսարանի պրոֆեսոր Հայրամ Բինգհեմը 1911 թվականի հուլիսի 24-ին^[18]։ Կառավարության կողմից ընտրված պահակախմբի և տեղաբնիկ մի տղա ուղեկցորդի ուղեկցությամբ հասնելով այնտեղ՝ նա հայտնաբերեց այնտեղ ապրող գյուղացիներին^[19]։ Վերջիններս պատմեցին պրոֆեսորին, որ իրենք այնտեղ ապրում են «ազատ, առանց անցանկալի այցելուների, պաշտոնյաների, «կամավորներին» բանակ զորակոչողների կամ հարկեր հավաքողների»։ Բացի այդ, այնտեղ արդեն եղել էին տեսարժան վայրերի սիրահարներ, ովքեր գրանիտե պատերին ածուխով թողել էին իրենց անունները։

Ամերիկացի հետազոտողներ Ռիչարդ Բյուրգերը և Լյուսի Սալազարը Եյլի համալսարանից, հիմնվելով 16-րդ դարի իսպանական ժամանակագրության նյութերի վրա, առաջ քաշեցին այն ենթադրությունը, որ սա եղել է Պաչակուտեկի ձմեռային նստավայրը։ Ամառվա ընթացքում՝ անձրևների ժամանակ, քաղաքում ամենայն հավանականությամբ, մնում էր ոչ ավելի, քան 200 մարդ։ Ավելի ուշ՝ ինկերի կայսրության փլուզումից հետո, քաղաքը կորցրեց իր նշանակությունը, և բնակիչները ընդմիշտ լքեցին այն։

Անդյան մշակույթի կրողները մինչ այսօր էլ Մաչու Պիկչուն համարում են անցյալի հզոր քաղաքակրթության հետ իրենց կապի խորհրդանիշը, պատմության մի մասը, որը նվաճողները չեն կարողացել ջնջել իրենց հիշողությունից։

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաչու Պիկչուն իր փոքր չափսերով չի կարող հավակնել խոշոր քաղաքի դերին․ այնտեղ կա ոչ ավելի, քան 200 կառույց։ Դրանք հիմնականում տաճարներ են, նստավայրեր, պահեստներ և հասարակական կարիքների բավարարմանն ուղված այլ շինություններ։ Մեծ մասամբ կառուցված են լավ մշակված քարերից, իրար սերտ հարմարեցրած սալաքարերից։

Մաչու Պիկչուն ունի շատ հստակ կառուցվածք։ Հարավ-արևմուտքում նկատելի է պալատական շինությունների համալիրը։ Քարերը, որոնցով դրանք կառուցված են, մշակված են այնքան մանրակրկտորեն, որ վստահորեն կարելի է ասել․ դրանք չեն կառուցել այն նույն վարպետները, որոնք կառուցել են մնացած շինությունները։ Հնարավոր է, որ դրանք օգտագործվել են որպես կացարան բարձրաստիճան պաշտոնյաների և աստիճանավորների համար։

Բազմանկյուն կառույցը մասնագետների վրա տպավորություն է գործում իր գրանիտե աղյուսների ճշգրիտ տեղադրությամբ։ Այն նման է Երկրի հակառակ հատվածում՝ ժամանակակից Թուրքիայի տարածքում գտնվող Ալաջա Հյույուկին^[20]։

Արևմտյան մասում վեր է խոյանում գլխավոր տաճարը՝ զոհաբերությունների մատուցման համար նախատեսված զոհասեղանով։ Դրա դիմաց բնակելի թաղամաս է՝ խիտ կառուցված երկհարկանի տներով։ Դրանց միջև լաբիրինթոսի նման նեղ փողոցներ ու աստիճաններ են, որոնք հաճախ հասցնում են փակուղու կամ անդունդի վրա կախված ճանապարհների։

Մաչու Պիկչուի հարավ-արևելյան վերջավորությունում որմնադիրները կառուցել են երկու տպավորիչ կառույց՝ կիսաշրջանաձև աշտարակ և նրան կից շինություն, որոնք Բինգհեմը համարում էր «վարպետ-նկարիչների» աշխատանք։

Այս աշտարակի նմանությունը Կուսկոյի Արևի տաճարի շրջանաձև հատվածին ստիպեց նրան իր հայտնագործությանը տալ նույն անունը։ Աշտարակից և նրան կից կառույցներից բաղկացած համալիրը, որը հետագայում պերուացիների կողմից միջնադարյան ամրոցի նմանությամբ կոչվեց Էլ-Տորեոն («բաստիոն»), ենթադրաբար ծառայել է միաժամանակ իբրև ոչ մեծ ամրոց և տաճար^[21]։ Աշտարակը կառուցվել է բնական անձեռնմխելի ժայռի կտորի շուրջը, որը տաշվել է և վերածվել զոհասեղանի։ Աշտարակի տակ գտնվում է քարանձավ։ Բինգհեմը ենթադրում էր, որ այնտեղ գտնվում են ինկերի կառավարիչների մումիաները, բայց գիտնականների կարծիքով դա ավելի շատ եղել է ծիսական որոշակի արարողությունների անցկացման վայր, հատկապես, որ դրանից ոչ հեռու հայտնաբերվել է ինկերի սուրբ խաչը՝ չականան։ Արքայադստեր տան դիմացի սանդուղքը տանում է դեպի աշտարակ, որի պատուհաններից բացվում է տեսարան դեպի ներքևում փռված հովիտը։ Այդ ապակիները ամենայն հավանականությամբ քրմերի կողմից օգտագործվել են ձմեռային արևակայության ժամանակ արևի տեղաշարժը դիտելու համար։

Սուրբ հրապարակը ենթադրաբար եղել է Մաչու Պիկչուի կրոնական կենտրոնը։ Հարթ հրապարակի հյուսիսիային մասում խոյանում էր սպիտակ գրանիտից («մարդկային հասակից բարձր, ցիկլոպյան չափերի հասնող աղյուսներից») կառուցված եռապատ շինություն^[22]։

Տաճարի արևմտյան պատին կից «Զարդարված սենյակ» անվանումով փոքր փակ շինությունը հանդիսանում է ինկ որմնադիրների վարպետության վառ ապացույցը․ հիմքի 2 հսկայական աղյուսները, որոնք բաժանված են 32 եռաչափ բարձրության, սերտորեն հարում են հարևան քարաբեկորներին։ Հրապարակի արևելյան մասում տեղակայված է «3 պատուհանների տաճարը»։ Այս 3 սեղանաձև պատուհանները, որոնք նայում են դեպի արևելք, կողքերում ունեն նույն չափերի «կույր պատուհաններ», որոնք կարող էին ծառայել որպես որմնախորշեր։ Ըստ տեղի պատմական ժամանակագրության՝ ինկերի առաջին կառավարիչը հրամայել է տաճարը կառուցել այն նույն վայրում, որտեղ ինքը ծնվել է՝ Տամբո տոկոյում, ընդ որում, այն պետք է ունենար 3 պատուհան, որոնք խորհրդանշում էին քարանձավը՝ «հայրական կողմից իր նախնիների տունը, որտեղից նա իմացել է իր ծագումը»։ Բինգհեմը կարծում էր, որ հենց այստեղ է գտնվում այդ վայրը։ Սակայն այս ենթադրությունը հակասում է այն ստույգ վկայություններին, որ Մաչու Պիկչուի ճարտարապետական ոճը բնորոշ է ինկերի կառավարության ուշ շրջանին։

Սուրբ հրապարակից կարելի է հասնել ժայռի գագաթին։ Այնտեղ է գտնվում մեծ բազմանկյուն քարը`«ինտիուատանան» կամ «այն վայրը, որտեղ կապված է արևը» (գեղարվեստական թարգմանությամբ «ինտի» նշանակում է «արև», «ուատա»՝ «կապել»)։ Բինգհեմը ենթադրում էր, որ ինկերը այստեղ խորհրդանշորեն «կապել» են արևը, որպեսզի այն իրենցից չփախչի ձմեռային արևակայության ժամանակ^[23]։ Նա գրում է․

Այն քրմերը, ովքեր կարողանում էին հունիսի 21-ին կամ 22-ին կանգնեցնել արևի շարժումը և այն «կապել» տաճարներից մեկի քարե սյանը, արժանանում էին ինկերի առանձնահատուկ հարգանքին և պատվին։

Այս ժայռափոր քարը կարող էր լինել նաև արևային աստղադիտարան, որտեղ քրմերը որոշում էին ցանքի կամ բերքահավաքի լավագույն ժամանակը՝ աշնանային և գարնանային գիշերահավասարների ժամանակ հետևելով արևի ստվերների անհետացմանը։ Քրմերը քարը ծածկում էին ծաղիկների և խոտերի կույտերով, մասնավորապես՝ «ինտի-ռայմի»-ի ժամանակ` հունիսին և դեկտեմբերին, կազմակերպում էին Արևի տոները։ Մաչու Պիկչուի բնակիչները, ըստ երևույթին, հավաքվում էին «ինտիուատանայի» մոտ, որտեղ մի քանի օր շարունակ անցկացվում էին կրոնական ծիսակատարություններ, երգում էին և աղոթում։

Ճանապարհը Մաչու Պիկչուից դեպի Կուսկո ինկ շինարարների արվեստի յուրահատուկ օրինակ է։ Նույնիսկ անձրևների ժամանակ ճանապարհը լավ վիճակում է։ Ամբողջ կայսրությունը պատված էր շուրջ 40000 կմ երկարությամբ հաղորդակցական կապերով։ Ինկերի պետության ճանապարհները նախ և առաջ ունեին ռազմավարական նշանակություն․ դրանցով պետք է անցնեին զորքերը։ Բացի այդ, դրանք նպաստում էին կայսրության բոլոր շրջանների միջև մշակույթների փոխանակությանը։ Ճանապարհների շնորհիվ մարդիկ իրարից սովորում էին կերամիկայի արվեստ, ջուլհակություն, մետաղի մշակում, ճարտարապետություն և շինարարություն։

Ինկերը չգիտեին անիվի մասին, և լեռնային ճանապարհները հիմնականում աստիճանաձև էին։ Այն ճանապարհները, որոնք անցնում էին օվկիանոսի ափով, երկու կողմից պատում էին կավե պատերով արևից, քամուց և ավազից պաշտպանելու նպատակով։ Գետերի վրայով կառուցում էին քարից կամ պարանից պատրաստված կախովի կամուրջներ, որոնք ինկերի համար համարվում էին սուրբ իրեր․ կամուրջը վնասողին սպասվում էր մահ։

Շինարարության համար այսպիսի անհարմար վայրում քաղաք կառուցելու համար պահանջվում էր անհավանական վարպետություն։ Ճարտարապետ-շինարար Քենետ Ռայթի և հնագետ Ալֆրեդո Սեգարի կարծիքով շինարարության մեջ ծախսված ջանքերի կեսից ավելին ներդրվել է տարածքի նախապատրաստման, ցամաքեցման և հիմքի կառուցման գործում։ Զանգվածային հենարանային պատերը և աստիճանավոր տեռասաները ավելի քան 500 տարի պահում են քաղաքը՝ թույլ չտալով, որպեսզի անձրևներն ու սողանքները վնասեն այն։

Փաստեր Մաչու Պիկչուի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1. Քաղաքի ստույգ անվանումը հայտնի չէ․ Մաչու Պիկչուն մականունն է։
2. Քաղաքում, որտեղ ապրել է ավելի քան 1000 մարդ, տները կառուցված էին անգղի՝ ինկերի կենդանիներից մեկի կառուցվածքով։
3. 2012 թվականին հնէաբանները հայտնաբերեցին ստորգետնյա սենյակներ, որոնք ունեին գաղտնի մուտք։ Ենթադրվում է, որ այնտեղ պահվում էր ինկերի հայտնի ոսկին։

Ներկայիս վիճակ[խմբագրել խմբագրել կոդը

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելուց հետո Մաչու Պիկչուն դարձավ զանգվածային զբոսաշրջության կենտրոն։ 2011 թվականին որոշում կայացվեց սահմանափակել այցելուների քանակը։ Նոր կանոններով օրական միայն 2500 զբոսաշրջիկ կարող է այցելել Մաչու Պիկչու, և նրանցից միայն 400-ը կարող է բարձրանալ հնագիտական համալիրի մասը կազմող Ուայնա Պիկչու լեռը։ Հուշարձանը պահպանելու նպատակով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն պահանջում է կրճատել զբոսաշրջիկների քանակը՝ դարձնելով օրական մինչև 800 մարդ։

Մաչու Պիկչուն գտնվում է դժվարամատչելի վայրում։ Տուրիզմը խթանելու նպատակով Կուսկոյից Օլյանտայտամբոյի միջով դեպի հարևան Ագուաս-Կալյենտես կառուցվել է երկաթուղի։ Օլյանտայտամբոյից դեպի Մաչու Պիկչու օրական գնում է 10-ից ավելի գնացք։ Ագուաս-Կալյենտես երկաթուղային կայարանից դեպի Մաչու Պիկչու ավտոբուս է գնում, որը հաղթահարում է գալարաձև կտրուկ վերելքը։ Զբոսաշրջիկների հոսքը սահմանափակելու նպատակով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն դեմ է արտահայտվել ճոպանուղու կառուցմանը։ 2004 թվականին երկրաշարժի արդյունքում երկաթգիծը էապես վնասվել է, սակայն վերակառուցվել է։

2010 թվականի հունվարին հորդառատ անձրևների արդյունքում քանդված ճանապարհների պատճառով ավելի քան 2000 տեղաբնիկ և 2000 զբոսաշրջիկ չի կարողացել հեռանալ Ագուաս-Կալյենտեսից։ Մարդկանց հնարավոր եղավ դուրս բերել ուղղաթիռների միջոցով, իսկ Մաչու Պիկչուն ժամանակավորապես փակվեց մինչև 2010 թվականի ապրիլի 1-ը։

Ուրուբամբա գետի երկարությամբ պահպանվել է ինկերի՝ Մաչու Պիկչու տանող սկզբնական ոլորապտույտ ճանապարհը, որով արշավ կատարելու համար պահանջվում է մի քանի օր։

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի 35-րդ նստաշրջանի ժամանակ որոշում կայացվեց 2012 թվականի փետրվարի 1-ից հին քաղաքը հանել համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների շարքից, քանի որ այն գտնվում է վտանգի տակ։ Դրա հետ մեկտեղ կոմիտեն չի հրաժարվում քաղաքի վիճակի հետագա բարելավմանը նպաստող գործողություններից, և անհրաժեշտ է համարում հետևել «այս անկլավի էվոլյուցիային

Жили-были на свете муж и жена. Жили они не в ладу, не слишком
любили друг друга.
Муж жену называл дурёхой, жена его обзывала дурнем, и не
прекращалась у них ссора.
Как-то купил муж на рынке несколько десятков килограммов масла
и риса, нанял носильщика и доставил домой.
32
Разозлилась жена на него:
— Небось не веришь, когда тебя дурнем называю, а вот подумай,
зачем нам столько масла и риса? Ты что, поминки по отцу
справлять собираешься или же свадьбу сына играть?
— Слушай, жена, — о каких поминках, о какой свадьбе ты
болтаешь?! Возьми да прибереги — я это купил для Барэкендана.
Успокоилась жена, унесла припасы в чулан.
Время идет. Жена ждёт, ждёт, а Барэкендан всё не приходит. Сидит
она однажды перед дверью и видит: шагает по улице человек, кудато торопится… Присмотрелась она к нему, окликнула его:
— Братец, а братец! Остановись-ка… Остановился прохожий.
— Скажи-ка, братец, не ты ли будешь Барэкендан?
Смекнул прохожий, что у этой женщины не все дома, и подумал:
«Скажу-ка ей, что это я… Посмотрим, что из этого выйдет».
— Правильно, сестрица, я Барэкендан. Хочешь сказать мне чтонибудь?
— А хочу я сказать тебе, что не нанимались мы твоё масло и твой
рис хранить! Хватит с нас, что столько времени хранили… Стыда у
тебя нет, что ли?! Почему не забираешь своё добро?
— Зря, сестрица, ты сердишься — я и пришел за своим добром:
искал ваш дом, всё не мог найти…
— Ну, заходи же, забирай!
Зашёл прохожий, забрал припасы, взвалил себе на спину и пошёл
домой в своё село…
Вскоре вернулся домой муж той женщины, а она ему говорит:
— Да, зашёл сегодня Барэкендан твой. Всучила я ему, наконец, его
добро!
— Какой барэкендан, что за добро?
— Да масло с рисом, что ты принес… Понимаешь, увидела я, как он
по улице идёт, наш дом ищет. Зазвала я его, отругала, заставила
забрать рис да масло.
— Вай, да разрушится дом твой, безмозглая женщина! По какой
дороге он ушёл?
— В-о-о-н по той…
Вскочил муж на коня, поскакал догонять Барэкендана.
Идет Барэкендан по дороге, всё оборачивается. Увидел, что скачет
по дороге верховой и догадался — гонится за ним муж обманутой
женщины.
Поравнялся с ним всадник и говорит:
33
— Добрый день, братец!
— Да будет он добрым для тебя!
— Не обогнал ли тебя недавно один человек?
— Обогнал.
— Нёс он что-нибудь на спине?
— Как же, нёс.
— А… вот его-то мне и надо! Давно ли это было?
— Да уж немало времени прошло.
— А догоню я его, если пущу коня вскачь?
— Где тебе его догнать?! Ты же на коне, а он — пешком… Пока твой
конь четырьмя ногами переберёт — раз… два… три… четыре… — тот
человек на своих двух ногах как засеменит: раз-два, раз-два! Сразу
опередит тебя — только его и видели!..
— Что ж мне делать-то?
— Да только одно и остается: сойди с коня — я за ним присмотрю, —
а сам беги за ним пешком, может, и догонишь.
Растерялся муж дурёхи, оставил коня у прохожего, а сам пустился
бегом догонять вора. А Барэкендан подождал, пока он скрылся из
виду, взвалил ношу на коня, вскочил на него и поскакал.
Бежит по дороге муж дурёхи, бежит и, поняв, что не догнать ему
вора, останавливается, идёт назад. Возвращается и видит, что
потерял и коня…
Вернулся он домой, и снова вспыхнула ссора; муж ругает жену за
масло и рис, та его — за коня.
Так до сих пор и идёт у них перебранка: муж жену называет
дурёхой, та его обзывает дурнем, а Барэкендан слушает да
посмеивается.
2.1. Вопросы:
1. Зачем муж купил масло и рис?
Он купил масло и рис для праздника

2. Почему это не понравилось жене?

Жуна не хотела хранить чужое добро

3. Знала ли жена, что такое Барэкендан?

Не знала.
4. Как молодому человеку удалось обдурить жену? А мужа?
Он притворился Барэкенданом  а мужа обманул и забрал коня
2.2. Задание. Подберите к словам синонимы (слова, схожие по
смыслу):
• перебранка – ссора,
• конь –лошадь
• вор –похититель
• обдурить –обмануть
• опередить –обойти
• путь –дорога

Վարժ 560 ա)

1)324+518=842

2)700-518 =182

3) 182+275=457

4)842+700=1542

5)700+457=1157

6)1542+1157=2699

 

բ)

1)284+362=646

2)500-362=138

3)138+255=393

4)646+500=1146

5)500+393=893

6)1146+893=2039

 

Վարժ 564 ա)

1)458+507+535=1500

2)535+542=1077

3)1500-1077=423

4)493+542=1035

5)1500-1035=465

6)458+465=923

7)1500-923=577

8)577+423=1000

9)1500-1000=500

 

բ)577+500+423=1500

2)465+542=1007

3)1500-1007=493

4)577+465=1042

5)1500-1042=458

6)500+493=993

7)1500-993=507

8)542+423=965

9)1500-965=535

 

1 Գառնի

Հնում Գառնի գյուղում կանգնեցվել է գեղեցիկ ամրոց՝ հին ժամանակներում Հայաստանի պատմությանհուշարձան։ Այն գտնվում էր բարձր ժայռոտ ժայռի վրա՝ երեք կողմից շրջապատված գրեթե ուղղահայացժայռերի խորը կիրճերով։ Հարթ կողմից շինարարները բազալտե խոշոր բլոկներից 26 մետրբարձրությամբ հզոր պատ են կանգնեցրել՝ միացված երկաթե փակագծերով և լցված կապարով։ Շուրջ 7 դար բերդը ծառայել է որպես հայոց թագավորների նստավայր։

Բերդի տարածքում եղել է նաև Հայաստանում հելլենական դարաշրջանի պահպանված սակավաթիվհեթանոսական տաճարներից մեկը՝ Արևի տաճարը, որը նվիրված է Միտրա աստծուն (այս շրջանումհայտնի է որպես Միհր), որը կառուցվել է մ.թ. 1-ին դարում։ Հույն ստրուկ շինարարներ. 17-րդ դարիերկրաշարժի ժամանակ։ տաճարը լրջորեն վնասվել է, սակայն XX դարի կեսերին։ այս պատմական վայրըամբողջությամբ վերականգնվել է։ Քրիստոնեական դարաշրջանում հայ արքաներն օգտագործում էինԱրևի տաճարը որպես ամառային նստավայր կամ «Զովության տուն»։Գառնին հելլենիզմի ևհեթանոսության դարաշրջանի միակ հուշարձանն է Հայաստանում։

2 Գեղարդ

Գեղարդի վանքը 4-րդ դարի հնագույն շինություն է։ սկզբում եղել է Այրիվանք վանքը։ Նրա շինություններըգործնականում չեն պահպանվել, քանի որ վանքը բազմիցս ենթարկվել է հարձակման և կողոպուտի։Հետագա դարերում նրա տեղում նոր շինություններ են կառուցվել՝ X-XIII դդ. Գեղարդի վանքի նորանվանումը թարգմանվում է որպես «Նիզակ»։ Ըստ լեգենդի, այն պարունակում էր Լոնգինուսի նիզակը, որով հռոմեական պահակախումբը խոցեց խաչի վրա խաչված Հիսուս Քրիստոսին: Գեղարդի գեղեցիկեկեղեցիների և վանական խցերի մեծ մասը փորագրված է Գառնի գետի կիրճի ժայռերի մեջ։

3 Խոր Վիրապի վանք

Այն գտնվում է մայրաքաղաքից 42 կմ հեռավորության վրա՝ հենց Թուրքիայի հետ սահմանին։ Այստեղիցբացվում է Արարատի լավագույն տեսարաններից մեկը՝ Հայաստանի խորհրդանիշը, որը պատահաբարհայտնվել է մեկ այլ երկրի տարածքում։ Սահմանը փակ է, և այն չես կարող անցնել ոչ այստեղ, ոչ այլուր, բայց կարող ես հիանալ հենց սարով։

4 Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարան

Այն գտնվում է Արագած լեռան լանջին, Երեւանից 35 կմ հեռավորության վրա՝ Բյուրական գյուղում։Հայաստանի միանգամայն անսովոր տեսարան՝ Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի առաջատարհաստատություններից մեկը։ Որքան ես գիտեմ, աստղադիտարանում կա ոչ ֆորմալ հյուրանոց, որտեղդուք կարող եք գիշերել և պատվիրել գիշերային էքսկուրսիա աստղադիտում:

5 Դեբեդի ձոր

Երևանից Թբիլիսի տանող ճանապարհին գտնվում է գեղատեսիլ Դեբեդի կիրճը՝ թափանցիկ ժայռերով ևլեռնային գետով: Ձորը պարունակում է Սանահին և Հաղպատ վանքերը, որոնք ներառված ենՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ Այստեղ յուրաքանչյուր գյուղ ունի իրպատմությունը, և յուրաքանչյուրն ունի եկեղեցի: Հետաքրքիր է դիտել նաև հանքարդյունաբերականԱլավերդի քաղաքի հետապոկալիպտիկ լանդշաֆտները, որտեղ արդյունահանվում է պղինձ: Որոշ մոխրիաղբավայրեր, ավերված շենքեր, ճմրթված մետաղ….

6 Նորավանք

Նորավանքը գտնվում է Երևան-Գորիս գլխավոր մայրուղուց մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա և վերէ խոյանում շատ գեղատեսիլ տարածքում։ Ինչպես նաև շրջակա կիրճը, վանքը կառուցված է կարմիրքարից և դրա շնորհիվ արտասովոր տեսք ունի։ 13-14-րդ դարերում Նորավանքը եղել է մշակութայինկենտրոն և եպիսկոպոսների նստավայր։ Ճանապարհը դեպի վանք իսկապես շունչ է թողնում, անցնելովժայռերի ու այրված հողի միջով: Բնապատկերները մի քիչ մարսյան են:

7 Տաթեւ

Տաթևի վանքը և նրան տանող ճոպանուղին հաստատ արժե տեսնել Հայաստանում։ Վանքը կառուցվել էՈրոտանի կիրճի ժայռի մոտ գտնվող ժայռի վրա, և սա երկրի ամենագեղատեսիլ վայրերից մեկն է։ ԻսկՏաթևից բացվող տեսարանը ուղղակի առասպելական է։ «ՏաԹևեր» ճոպանուղին աշխարհիամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղին է և գտնվում է կիրճից մինչև 300 մ բարձրության վրա: Պարզապես պատկերացրեք՝ դուք նման բարձրության վրա եք թռչում, իսկ ձեր տակ անվերջ կիրճ է ուանվերջ օձեր։

Ընկեր, ընթերցել, ընթանալ, ընտրելբառերով կամ նրանց արմատներով 5-ական բառ կազմի՛ր:

ընկեր-ընկերական,գործընկեր,դասընկեր,ընկերություն,ընկերասեր

ընթերցել-ընթերցասրահ,ընթերցասեր,ընթերցանություն,ընթերցարան,ընթերցում

ընթանալ-ընթացք,արագընթաց,ճեպընթաց,սրընթաց,դանդաղընթաց,

ընտրել-ընտրություն,ընտրողական,ընտրարշավ,ընտրակաշառք,ընտրանի

Որտեղ անհրաժեշտ է, գրի՛ր «ը» տառը՝

ա/ակնբախ, ամենաընդունակ, այլընտրանք,առընթեր, գահընկեց, գիրկընդխառն, գործընկեր, գույնզգույն, երկնչել, զուգընթաց, թրխկ, լուսնկա, հյուրընկալ, ձեռընտու, մակընթաց:

բ/ ակնդետ, ամենաընդունելի, անընդմեջ, գործընթաց, դասընկեր, դյուրըմբռնելի, երկընտրանք, թըխկ, ընդոտ, կորնթարդ, համընթաց, հատընտիր, մերթընդմերթ, չընկճվել, չրխկոց, վերընձյուղվել:

գ/ ակնթարթ, ամենաընտիր, անըմբռնելի, անընդունակ, դասընթաց, ինքնըստինքյան, համընկնել, ձկնկիթ, մեջընդմեջ, մթնկա, մթնշաղ, նախընտրել, որոտընդոստ, չրխկ, չըմբռնել, սրընթաց, օրըստօրե:

 

Վարժ 482.
ա)  կլորացնել մինչև տասնյակներ

3644~3640
25368~25370

24665~24670

բ)կլորացնել մինչև հարյուրակներ

6584~6600

68544~68500
24650~24700

 

գ)կլորացնել  մինչ հազարյակնր

32500~33000

253608~254000

28365~28000

Վարժ 498

Արտահայտել նշված միավորներով

ա)8ժամ=28800վ

8.60=480րոպե

480.60=28800վ

4օր=5760րոպե

4.24=96ժամ

96.60=5760րոպե

2ժամ28րոպե=8880վրկ

2.60=120րոպե

120.60=7200վրկ

28.60=1680վրկ

7200+1680=8880վրկ

3օր 12ժամ20րոպե=5060րոպե

3.24=72ժամ

72.60=4320րոպե

12.60=720րոպե

4320+720+20=5060րոպւե

բ)5կմ=500000սմ

7կմ=70000դմ

3կմ 3դմ=300030սմ

5կմ400մ=50040դմ

գ)8կգ=8000գ

7ց=700000գ

4տ4ց=4400կգ

5տ7ց8կգ=5708կգ

Խնդիր 541

Եռանկյան Iկողղմ-46մմ

IIկողմ-14մմ ավել

IIIկողմ-?մմ

P=126մմ

Լուծում

1)46+14=60մմ(IIկողմ)

2)46+60=106մմ

3)126-106=20մմ(IIIկողմ)

Պատ20մմ

բ)Iկողմ-56մմ-2անգ մեծ II կողմից

III կողմից-12մմ փոքր

P=?մմ

Լուծում

1)56:2=28մմ(IIկողմ)

2)56+12=68մմ(IIIկողմ

P=56+28+68

P=152մմ

Պատ P=152մմ

 

 

 

Жил когда-то бедняк. Как ни трудился он, как ни бился – все никак не мог выбиться из нужды.

И вот дошел он до отчаяния и решил: “Пойду-ка я разыскивать бога. Разыщу и узнаю, долго ли мне маяться. Да тут же и выпрошу чего-нибудь для себя”.

По дороге повстречался он с волком.

– Добрый путь, братец-человек! Куда ты идешь? – спросил волк.

– Иду к богу, – ответил бедняк, – горе свое хочу ему поведать.

– Как доберешься до бога, скажи ему: есть, мол, на свете один голодный волк, день-деньской рыщет он по горам и долинам, а пропитания, найти не может.

Спроси: долго ли тому волку голодать? И еще скажи: если ты сотворил его, так и кормить должен.

– Ладно, – молвил бедняк и продолжал путь.

Много ли, мало ли он прошел – встретил красавицу-девушку.

– Куда идешь, братец? – спросила девушка.

– К богу иду.

– Как увидишь бога, – взмолилась красавица, – скажи ему: есть одна девушка – молодая здоровая, богатая, а ни радости, ни счастья не знает. Как ей быть?

– Скажу, – пообещал бедняк и пошел своей дорогой.

Встретилось ему дерево. Хоть оно и стояло у самой реки, но совсем засохло.

– Куда ты идешь, эй, путник? – спросило дерево.

– К богу иду.

– Тогда погоди, передай богу и мои слова. Скажи ему: слыхано ли такое дело – расту я у самой речки, а круглый год стою сухим! Когда же я зазеленею?

Выслушал бедняк жалобу дерева и продолжил свой путь.

Шел он, шел, пока не дошел до бога.

Видит – восседает бог в образе седовласого старца под высокой горой, прислонясь к утесу.

– Добрый день! – молвил бедняк, став перед богом.

– Добро пожаловать, – ответил бог. – Чего тебе надо?

– Хочется мне, чтобы ты ко всем людям относился одинаково – не давал бы одному все, другому ничего. Вот я – сколько ни бьюсь, сколько ни тружусь, а все из нищеты не выбьюсь, многие же вдвое меньше меня работают, а живут в достатке и покое.

– Ладно, ступай, скоро разбогатеешь. Я пошлю тебе счастье. Живи и наслаждайся.

– У меня к тебе еще дело, господи, – сказал бедняк и поведал богу о жалобах голодного волка, красивой девушки и засохшего дерева.

Бог дал ответы на все вопросы. Бедняк поблагодарил его и ушел.

На обратном пути подошел он к засохшему дереву.

– Что сказал про меня бог? – спрашивает засохшее дерево.

– Сказал, что под тобою зарыто золото. Покуда его не откопают и не дадут твоим корням простор, тебе не зазеленеть.

– Так куда же ты уходишь? Выкопай золото, оно нам обоим пойдет впрок: ты разбогатеешь, а я зазеленею.

– Нет, некогда мне, я тороплюсь. Бог даровал мне счастье, я должен поскорее найти его и наслаждаться, – ответил бедняк и ушел.

Идет он, а красавица-девушка дорогу ему преградила:

– Какую весточку для меня несешь?

– Бог сказал: ты должна найти себе хорошего мужа. Тогда тоска отступится от тебя и заживешь ты в радости и счастье.

– Ну, если так, то будь ты моим дорогим мужем.

– Вот еще! Некогда мне. Бог обещал мне счастье, надо найти его поскорее и наслаждаться, – сказал бедняк и зашагал дальше.

На дороге поджидал его голодный волк.

Только завидел он бедняка – кинулся к нему:

– Ну, что сказал тебе бог?

– Братец ты мой, после тебя встретил я еще красавицу-девушку и засохшее дерево. Девушка хотела знать, отчего ее жизнь так безрадостна, а дерево – почему оно весной и летом не может зазеленеть. Рассказал я богу, а он и говорит: “Девушка пусть найдет себе доброго мужа, тогда будет счастлива, а дереву скажи: “Под тобою зарыто золото, надо откопать его, дать корням простор, тогда зазеленеешь”. Передал я им божье слово. Дерево сказало: “Откопай золото и возьми себе”, а девушка говорит: “Возьми меня замуж”. – “Нет, – говорю, – друзья, не могу: бог обещал мне счастье, должен я найти его и наслаждаться”.

– А про меня что сказал бог? – спросил голодный волк.

– А про тебя он сказал, что ты будешь рыскать голодным до тех пор, пока не найдешь глупца. Как сожрешь его, так и насытишься.

– Глупее тебя мне никого не сыскать, – промолвил волк и съел глупца.

 

ԱՄԵՆԻՑ ԼԱՎ ՏՈՒՆԸ

Էնտեղ, ուր հովը խաղում է ազատ
Ու ջուրն աղմըկում, անվերջ փըրփըրում,
Էնտեղ իր բարի, իր սիրող մոր հետ
Մի շատ անհանգիստ տղա էր ապրում,

Մի գորշ խըրճիթում,
Մի հին խըրճիթում,
Գետի եզերքին,
Ծառերի տակին։

Մի օր էլ եկավ անհանգիստ տըղան,

Կանգնեց իր բարի, իր սիրող մոր դեմ.
«Մայրիկ, էստեղից պետք է հեռանամ.
Միակ ձանձրալի տեղը, որ գիտեմ,
Էս գորշ խըրճիթն է,
Էս հին խըրճիթն է,

Գետի եզերքին,
Ծառերի տակին։

Թո՛ղ գընամ շըրջեմ աշխարհից աշխարհ,
Ճամփորդեմ լավ-լավ տըներ տեսնելու,
Ամենից լավը ընտրեմ մեզ համար,

Գամ քեզ էլ առնեմ ու փախչենք հեռու
Էս գորշ խըրճիթից,
Էս հին խըրճիթից,
Գետի եզերքին,
Ծառերի տակին»։

Ու գնաց, երկար թափառեց տըղան,
Մեծ ու հոյակապ շատ տըներ տեսավ,
Բայց միշտ, ամեն տեղ պակաս Էր մի բան…
Ու հառաչելով ետ վերադարձավ
Էն գորշ խըրճիթը,

Էն հին խըրճիթը,
Գետի եզերքին,
Ծառերի տակին։

«Գըտա՞ր, զավա՛կըս», հարցըրեց մայրը,
Ուրախ, նայելով իր տըղի վըրա։

«Ման եկա, մայրի՛կ, աշխարհից աշխարհ,
Ամենից սիրուն, լավ տունը, որ կա,
Էս գորշ խըրճիթն է,
Էս հին խըրճիթն Է,
Գետի եզերքին,

Ծառերի տակին»։

Առաջադրանքներ

Գրի՛ր տրված բառերի հոմանիշները։

Եզերք-եզր,ափ

Խրճիթ-հողածածկ,փոքրիկ տուն,քողտիկ,հոլիկ

Հոյակապ-շքեղ,փառահեղ,սքանչելի

Ուրախ-զվարտ,կայտար,ցնծալի

Գրի՛ր տրված բառերի հականիշները։

Անհանգիստ-հանգիստ

Տակ-վրա

Հեռանալ-մոտենալ

Հին-նոր

Բնութագրի՛ր բանաստեղծության հերոսին։

Բանաստեղծության հերուսը խրճիթում ապրող տղան էր։ նա անհանգիստ էր, նպատակասլաց,երախտագետ, հիասթափված, հոգատար։

Բանաստեղծությունից դո՛ւրս գրիր տղային բնութագրող հատվածները։

Էնտեղ իր բարի,իր սիրող մոր հետ

Մի շատ անհանգիստ տղա էր ապրում։

Մի օր եկավ անհանգիստ տղան,

Մայրիկ, էստեղից պետք է հեռանամ,

Թող գնամ շրջեմ աշխարհից աշխարհ,

Ճամփորդեմ լավ-լավ տներ տեսնելու,

Ամենից լավը ընտրեմ մեզ համար,

Գամ քեզ էլ առնեմ ու փախչենք հեռու

Ու գնաց,երկար թափառեց տղան։

Ու հառաչելով ետ վերադարձավ։

Ման եկա, մայրիկ, աշխարհից աշխարհ։

Բնութագրի՛ր մորը։

Մայրիկը բարի և սիրող էր, հարմարվող, ներող։

Փորձի՛ր արձակ շարադրել բանաստեղծությունը։

Տղան իր սիրող մոր հետ ապրում էր մի հին խրճիթում։ Նա մեծացել էր և ձանձրացել
այդ հին ու աղքատիկ ապրելակերպից։ Եվ  օրերից մի օր որոշեց գնալ ու փնտրել հեռուներում մի նոր տուն իր և մայրիկի համար։ Սակայն նրան հարազատ մնաց իր հայրական հին տունը ու սիրող մայրը։