1. Ինչպես է տարբերակվում արտաքին և ներքին շնչառությունը։

• Արտաքին շնչառությունը գազերի փոխանակումն է օրգանիզմի և շրջակա միջավայրի միջև (թթվածնի ներշնչում և ածխաթթու գազի արտաշնչում)՝ թոքերում։

• Ներքին շնչառությունը կամ բջջային շնչառությունը թթվածնի օգտագործումն է բջիջների կողմից՝ սննդանյութերը քայքայելու և էներգիա ստանալու համար։

2. Ո՞րն է թթվածնի դերը բջջային շնչառության ընթացքում:
Թթվածինն անհրաժեշտ է գլյուկոզայի (կամ այլ նյութերի) օքսիդացման համար բջիջներում, որի արդյունքում ստացվում է էներգիա (ATP), ջուր և ածխաթթու գազ։ Առանց թթվածնի, բջջային շնչառությունը դառնում է անաէրոբ։

3. Նյութերի փոխադրում կենդանի օրգանիզմներում:
Կենդանի օրգանիզմներում նյութերի փոխադրումն ապահովում է սննդանյութերի, գազերի (Օ₂, CO₂), ջրի, հորմոնների և արտազատման նյութերի տեղափոխումը բջիջների, օրգանների և հյուսվածքների միջև։ Դա իրականացվում է շրջանառության, լիմֆատիկ կամ այլ համակարգերի միջոցով։

4. Ի՞նչ դեր ունի արյունը նյութերի փոխադրման մեջ:
Արյունը հանդես է գալիս որպես փոխադրող միջավայր՝ տեղափոխելով թթվածին թոքերից դեպի բջիջներ, ածխաթթու գազ՝ հակառակ ուղղությամբ, սննդանյութեր՝ աղիքներից, հորմոններ՝ ներզատիչ գեղձերից և մետաբոլիկ թափոններ՝ արտազատող օրգաններ։

5. Ի՞նչ գործառույթ է կատարում երիկամը:
Երիկամները ֆիլտրում են արյունը՝ հեռացնելով ավելորդ ջուր, աղեր և թափոններ (օրինակ՝ միզանյութ), պահպանելով ջրի ու աղերի հավասարակշռությունը և կարգավորելով արյան ճնշումը։

6. Ինչո՞վ է արտազատությունը տարբերվում արտադրման գործընթացներից:

• Արտազատությունը նյութերի հեռացումն է օրգանիզմից՝ որոնք վնասակար են կամ ավելորդ (օրինակ՝ միզանյութ, CO₂)։

• Արտադրությունը նշանակում է նոր նյութերի ստեղծում օրգանիզմում՝ օրինակ՝ ֆերմենտներ, հորմոններ, սպիտակուցներ։

7. Ո՞ր օրգաններն են հիմնականում մասնակցում արտազատությանը մարդու օրգանիզմում:

• Երիկամներ – հեռացնում են միզանյութը և աղերը

• Թոքեր – հեռացնում են ածխաթթու գազը և ջրային գոլորշին

• Մաշկ – քրտինքի միջոցով դուրս է բերում ջուր, աղեր

• Ամենայն չափով նաև լյարդը՝ վերափոխելով թունավոր նյութերը։

8. Ինչպե՞ս են կենսամիջավայրերը դասակարգվում:
Կենսամիջավայրերը դասակարգվում են հետևյալ կերպ.

• Ջրային միջավայր

• Ցամաքային (ձիացամաքային)

• Օրգանիզմային միջավայր (օրգանիզմների ներսում)

• Օդային միջավայր (ատմոսֆերա)

• Հողային միջավայր

9. Որո՞նք են կենսամիջավայրի հիմնական ազդող գործոնները օրգանիզմների վրա:

• Կենսաբանական գործոններ՝ հարակից օրգանիզմներ, որսորդություն, մրցակցություն

• Ֆիզիկական գործոններ՝ ջերմաստիճան, լուսավորություն, խոնավություն, ճնշում

• Քիմիական գործոններ՝ աղերի քանակ, թթվայնություն, թունավոր նյութերի առկայություն

1. Որոշիր, թե որ հոլովով են դրված հետևյալ գոյականները:
   Փողից,  ձեռքով, փշին, սրտում, աչքի:
   Փողից – բացառական
   Ձեռքով – գործիական
   Փշին – տրական
   Սրտում – ներգոյական
   Աչքի – սեռական
2. Որոշիր՝ ընդգծված բառերը որ հոլովով են դրված:
   Հայրենիքից հեռու ապրող մարդը միշտ տխուր և միայնակ է:Հայրենիքից (բացառական) հեռու ապրող մարդը միշտ տխուր և միայնակ է:
   Դա մի շքեղ շինություն էր, որը գտնվում էր քաղաքից (բացառական) հեռու բլրի (սեռական) վրա:
   Մոտենալով կարկաչուն գետակին (տրական) տղան փայտով (գործիական) ստուգեց խորությունը և զգուշորեն ոտքը մտցրեց ջրի մեջ (ներգոյական):
   Երկնքի (սեռական) կապույտ անդորրության մեջ երևում էին արևի առաջին շողերը (ուղղական) որոնք ավետում էին պայծառ օր:
3. Հոլովիր հետևյալ բառերը՝ քար, մարդ, քույր, օր, մայր, աշուն, գլուխ, բնություն:

   	ուղղական	սեռական	տրական	հայցական	բացառական	գործիական	ներգոյական
   քար	քար	քարի	քարի(ն)	քարը	քարից	քարով	քարում
   մարդ	մարդ	մարդու	մարդու(ն)	մարդուն	մարդուց	մարդով	մարդու մեջ
   քույր	քույր(ը)	քրոջ	քրոջ(ը)	քույր(ը)	քրոջից	քրոջով	քրոջ մեջ
   օր	օր(ը)	օրվա	օրվա(ն)	օր(ը)	օրվանից	օրով	օրվա մեջ
   մայր	մայր	մոր	մոր(ը)	մորը	մորից	մորով	մոր մեջ
   աշուն	աշուն	աշնան	աշնան(ը)	աշունը	աշնանից	աշնանով	աշնան մեջ
   գլուխ	գլուխ	գլխի	գլխի(ն)	գլուխը	գլխից	գլխով	գլխում
   բնություն	բնություն	բնության	բնության(ը)	բնությունը	բնությունից	բնությամբ	բնության մեջ

   4․Փակագծում տրված գոյականները գրի´ր 

   Նյու Յորքի բնակիչները զարմանքով դիտում էին 19-ամյա մի ուսանողի, որը սիրալիր ժպիտով սեղմում էր մի մեծ հանրախանութ մտնող բոլոր այցելուների ձեռքերը: Այդ ձևով 8643-րդ հաճախորդին ողջունելուց հետո նա վեր պարզեց կապտած ձեռքը և բացականչեց.
   * Ուռա´: Ռուզվելտի ռեկորդը գերազանցեցի:
   Հավանաբար քչերին է հայտնի, որ 1907 թվականի Սպիտակ տանը մի ընդունելության ժամանակ ԱՄՆ-ի այն ժամանակվա նախագահը սեղմել էր 8513 մարդու ձեռք:

   5․ Փակագծում տրված գոյականները գրի´ր համապատասխան հոլովով:

   Երբեմն ծովից (ծով) լույս է դուրս գալիս: Այն դիտվում է մակերեսային տաք ջրերում (ջրեր)՝ ալիքների (ալիք) կապտականաչավուն լուսարձակման (լուսարձակում) տեսքով(տեսք): Ծովային լուսարձակման (լուսարձակում) գլխավոր աղբյուրը միաբջիջ օրգանիզմներն են, որոնք ինչպես բույսերի (բույսեր), այնպես էլ կենդանիների (կենդանիներ) հատկություն ունեն: Նրանք արևի (արև) էներգիան լուսային էներգիայի (էներգիա) վերածելու բացառիկ ունակություն ունեն: Քիմիական բարդ ռեակցիաների (ռեակցիա) հետևանքով (հետևանք) առաջանում է «սառը» լուսարձակում, որը չի ուղեկցվում ջերմության (ջերմություն) արտադրությամբ (արտադրություն):

1․ Հաշվիր հետևյալ տառային արտահայտությունը՝
3a + 4a – 2a։

3a + 4a – 2a = (3 + 4 – 2)a = 5a

2․ Լուծիր հավասարումը՝
2x – 5 = 13։

2x – 5 = 13 → 2x = 13 + 5 → 2x = 18 → x = 9

3․ Պարզեցրու արտահայտությունը՝
5(2x – 1) – 3(x + 4)։

5(2x – 1) – 3(x + 4) = 10x – 5 – 3x – 12 = (10x – 3x) + (–5 – 12) = 7x – 17

4․ Լուծիր հետևյալ հավասարումը՝ (x + 2) : 3 = 4։

(x + 2) : 3 = 4 → x + 2 = 4 × 3 → x + 2 = 12 → x = 12 – 2 → x = 10

5. Հաշվիր 160-ի 25%-ը։

160-ի 25% = 160 × 0.25 = 40

6․ Ապրանքը էժանացավ 15%-ով և դարձավ 850 դրամ։ Գտիր ապրանքի նախնական գինը։

Ապրանքի նախնական գինը = 850 : (1 – 0.15) = 850 : 0.85 ≈ 1000 դրամ

7․ Դասարանում աշակերտների 60 %-ը տղաներ են։ Եթե դասարանում կա 30 աշակերտ, քանի՞ աղջիկ կա։

Տղաների քանակը = 30 × 0.6 = 18, աղջիկների քանակը = 30 – 18 = 12

8․ Գրքի գինը թանկացավ 20 %-ով և դարձավ 600 դրամ։ Որքա՞ն էր նախնական գինը։

Նախնական գինը = 600 : 1.2 = 500 դրամ

9․ Հաշվիր՝ (–12) + (–7) + 5։

(–12) + (–7) + 5 = –19 + 5 = –14

10․ Հաշվիր՝ (–6) × (–4) + (–3) × 2։

(–6) × (–4) + (–3) × 2 = 24 + (–6) = 24 – 6 = 18

11․ Ո՞ր ամբողջ թիվն է 4 միավորով մեծ –9-ից։

Թիվը = –9 + 4 = –5

12․ Եթե մարդը ուներ պարտք 1500 դրամ և վերադարձրեց պարտքից 900 դրամ, ինչքա՞ն պարտք մնաց։

Մնացած պարտքը = 1500 – 900 = 600 դրամ

13․ Գումարիր՝ 3,7 + 4,85։

3,7 + 4,85 = 8,55

14․ Հանիր՝ 6,3 – 2,45։

6,3 – 2,45 = 3,85

15․ Բազմապատկիր՝ 2,5 × 1,2։

2,5 × 1,2 = 3,0

16․ Բաժանիր՝ 7,2 : 0,3։

7,2 : 0,3 = 24

17․ Աննան կարդացել է գրքի 0,6 մասն, ինչը կազմում է 90 էջ։ Որքա՞ն էջ ունի ամբողջ գիրքը։

0,6 × ընդհանուր էջեր = 90 → ընդհանուր էջեր = 90 : 0,6 = 150 էջ

18․ Խանութում առաջին օրը վաճառվել է 1200 դրամի ապրանք, երկրորդ օրը՝ 25% -ով ավելի։ Քանի՞ դրամի ապրանք է վաճառվել երկրորդ օրը։

Երկրորդ օրը վաճառվել է 1200 × 1,25 = 1500 դրամի ապրանք

19․ Երկու թվերի գումարը 96 է։ Եթե առաջինը երեք անգամ մեծ է երկրորդից, գտիր այդ թվերը։

Թվերը՝ եթե երկրորդը x է, ապա առաջինը 3x է:
x + 3x = 96 → 4x = 96 → x = 24 → առաջինը = 72, երկրորդը = 24

20․ Ջրամբարում կար 500 լիտր ջուր։ Օրվա ընթացքում օգտագործվեց դրա 12 %-ը։ Քանի՞ լիտր ջուր մնաց։

Օգտագործվել է 500 × 0.12 = 60 լիտր → մնաց = 500 – 60 = 440 լիտր

• Ընտրի՛ր որևէ հեքիաթ, տեղադրի՛ր այն Microsoft Word-ում։
• Տեքստը ձևավորի՛ր, օգտագործելով կարմիր և կանաչ գույները, շեղատառը, մգեցված և նշված տառերի գործիքները։
• Տեքստը բաժանի՛ր մի քանի հատվածների (քո ցանկությամբ)։ Համարակալի՛ր դրանք։
• Տեքստի մեջի բոլոր Գտառերը փոխի՛ր 88 թվով (օգտագործելով Replace գործիքը)
• Հեքիաթին կցի՛ր նկար։
• Հեքիաթի վերնագրի վրա տեղադրի՛ր այն կայքի հղումը, որտեղից կրկնօրինակել ես հեքիաթը։
• Պահպանի՛ր փաստաթուղթը, տեղադրի՛ր բլոգումդ և նյութի հղումն ուղարկիր
• nansarg@mskh.am էլ հասցեին։

Շունն ու կատուն

• Ժամանակով Կատուն ճոն էր,
  1․ Շունն էլ 88ըլխին 88ըդակ չուներ,
  Միայն, 88իտեմ ոչ՝ որդիանց որդի
  Ճանկել էր մի 88առան մորթի:
  Եկավ մի օր, ձմեռվան մըտին,
  Կատվի կուշտը տարավ մորթին:
  — Բարի աջողում, ուստա Փիսո,
  88լուխըս մըրսեց, ի սեր աստծո,
• Ա՜ռ էս մորթին ու ինձ համար
  Մի 88դակ կարի 88ըլխիս համար:
  Վարձիդ համար միամիտ մընա՜,
  2․ Համա-համա շատ չուշանա: 
  ―Աչքիս վըրա, քեռի Քուչի.
  Մի 88ըդակ ա, հո մի քարք չի.
  Քու թանկա88ին խաթեր համար
  Ուրբաթ օրը համեցեք տար:
  Փողի մասին ավելորդ ա,
  Մեր մեջ խոսելն էլ ամոթ ա.
  Ի՛նչ մեծ բան ա, տո՜, հե՜ր օրհնած,
  Միա՛յն, միա՛յն մի դ88ակի վարձ:
  Ուրբաթ օրը քեռի Քուչին՝
  Ուստից առաջ՝ բաց-բաց կուճին
  Թափ-թափ տալով՝ ծանըր ու մեծ,
  Ուստա Կատվի շեմքում կան88նեց.
  — Ուստեն ո՞ւր ա… փափախս ո՞ւր ա…
  — Մի քիչ կացի— հրես կերևա:

  Ուստեն եկավ քուրքը հա88ին,
  Շանը տեսավ, բեղի տակին
  Իրեն-իրեն քիչ փընթփընթաց
  Ու մուշտարու վըրա թընդաց.
  — Ցուրտը տարա՞վ… վա՛հ, տընա՜շեն,
  Չես թող անում մի շունչ քաշեն.
  Հեշտ բան հո չի՞, հըլա նոր եմ
  Ցըրցամ տըվել, թե որ կարեմ:
  — Դե հե՜ր օրհնած, Էտե՜նց ասա,
  Էդ բարկանալդ Էլ ընչի՞ս ա:
  Փող եմ տըվել, վախտին կարի,
  Թե չէ՝ ասա՜ է88ուց արի:
  Համ ասում ես, համ չես կարում,
  Համ խոսում ես, վըրես 88ոռում,
  Հա՜մ, հա՜մ, հա՜մ, հա՜մ,
  Քանի՞, ա՜խպեր, 88ընամ ու 88ամ…
  Ասավ Քուչին ու նեղացած
  Վերադարձավ 88ըլուխը բաց: 

  Մին էլ եկավ, դարձյալ չըկար.
  Էս ան88ամը դիպան իրար,
  Էլ անպատիվ, անկար88խոսքեր,
  3․ Էլ հին ու նո՛ր, էլ հեր ու մե՛ր,
  Էլ 88ող Փիսո՛, էլ քաչալ Շո՛ւն…
  Բանը հասավ դիվանբաշուն:
  Շունը մինչև 88ընաց, եկավ,
  Ուստա Կատուն կոտըրն ընկա:
  88ը

• լուխն առավ ու մի 88իշեր,
  Հայդե՛, կորավ, էն կորչիլն էր…

  Էն օրվանից մինչև օրս էլ
  Շունն էս բանը չի մոռացել.
  4․

• Մըտքում հլա դեռ պահում ա,
  Որտեղ կատվին պատահում ա,
  Վեր ա թըռչում, վըրա վազում,
  Իրեն մորթին ետ ա ուզում.
  Իսկ սևերես Կատուն հանկարծ
  Ետ ա դառնամ ու բարկացած
  Փըշտացնում ա. մըթամ նոր եմ
  Ցըրցամ տըվել, թե որ կարեմ:

1. Ըստ ասացվածքի՝ Քանի լեզու գիտես, այնքան մարդ ես;
   Գիտուն, մարդ, խելացի, գրագետ, զարգացած:
2. Տրված բառերից ո՞րը իկ ածանցով փորացնող, փաղաքշական իմաստ չի ստանա:
   Գունդ, մարդ, շուն բադ։
3. Լավ լուր հաղորդողը մեկ բառով կլինի՝ գուժկան, բոթաբեր, բարեբեր,ավետաբեր, նվիրաբեր:
4. Ո՞ր բառում է կենդանու ձագը թաքնված:
   Հավատ, վրձին, կայծ, ցուլ, դեզ:
5. Բառերից որու՞մ հարցում արտահայտող բառ չի թաքնված:
   Կով, ոչինչ, թաս, ներբան, լուծում:
6. Ո՞ր բառերն է շարքերում ավելորդ:
   1.Հորանջել, փայլել, հորովել, քայլել, խորովել:
   2. Տրտնջալ, գոռալ, ընթանալ, պսպղալ, արևագալ:
7. Լար, դուր, սար, հուր, կետ, բեկ, լար բառերում ձայնավորի փոփոխությամբ կազմիր նոր գոյականներ:
   լուր, լոր,
   դար, դեր,
   հեր, հար,
   սուր, սեր
   կոտ, կուտ
   բակ, բուկ,
8. Տրված բառերը բացի մեկից և աջլիկ են, և ձախլիկ; Գտիր այդ աջլիկը:
   Տղա, մարդ, հարս, փեսա, շուն:
9. Շիտակ բառի առաջին տառը փոխելով ստացիր նոր բառեր:
   շիտակ, պիտակ, դիտակ, գիտակ։
10. Հանկարծ խոր թավուտից մի սուր ճիչ լսվեց նախադասության մեջ հնարամտորեն թաքնվել են խորթ, սուրճ, միս, որթ բառերը:
11. Վերնազգեստ, հանկարծ, նպատակային, առարկա, ձայնավոր, քարտաշ, մրցավար, ճամբարային, դադարել բառերում հմտորեն թաքնվել են գոյականներ: Փորձիր գտնել դրանք:

Աստված իմ,
ես չեմ խնդրում հրաշքներ և տեսիլքներ, ես խնդրում եմ ուժ` ամեն օրվա համար: Սովերեցրու ինձ փոքրիկ քայլերի արվեստին: Դարձրու ինձ հետևողական և պատրաստակամ, որպեսզի օրվա միապաղաղության մեջ ճիշտ ժամանակին կանգնեմ բացահայտումների և փորձի առջև, որոնք ինձ կհուզեն:

Սովորեցրու ինձ ճշգրիտ տնօրինել իմ կյանքի ժամանակը: Նվիրիր ինձ ներքին ձայն, որպեսզի առանձնացնեմ այն, ինչ պետք է անել առաջին և ապա երկրորդ հերթին:

Խնդրում եմ քեզանից չափավորություն և զսպվածություն, որպեսզի իմ կյանքի ընթացքում չթռչեմ և չսողամ, այլ կարողանամ ծրագրել իմ օրը` օրվա ընթացքում, կարողանամ տեսնել բարձունքներն ու հեռուները:

Օգնիր ինձ հասկանալ, որ երազանքները չեն կարող օգնել. ո’չ անցյալի, և ո’չ էլ ապագայի մասին երազանքները: Օգնիր ինձ լինել այստեղ և հիմա, ընդունել այս րոպեն որպես ամենակարևորն ու գլխավորը:

Պահպանիր ինձ այն միամիտ հավատից, որ այս կյանքում ամեն ինչ պետք է հարթ լինի: Տուր ինձ հստակ գիտակցություն, որ դժվարությունները, ձախողումները, պարտությունները և անհաջողությունները միայն կյանքի բնական բաղադրիչ մասն են, որոնց շնորհիվ մենք աճում ենք ու հասունանում:

Հիշեցրու ինձ, որ հաճախ սիրտը վիճում է բանականության հետ:

Անհրաժեշտ պահին ուղարկիր ինչ-որ մեկին ինձ մոտ, ով քաջություն կունենա ասել ինձ ճշմարտությունը, բայց ասել այն սիրելով:

Ես գիտեմ, որ շատ խնդիրներ որոշվում են, երբ ոչինչ չես ձեռնարկում: Այդ դեպքում տուր ինձ համբերություն: Դու գիտես, թե մենք ինչքան շատ ենք զգում ընկերության կարիք: Թույլ տուր արժանի լինել ճակատագրի ամենահրաշալի և քնքուշ այդ նվերին: Դարձրու ինձ մարդ` ունակ թակելու այն դռները, որոնք ամենաներքևում են: Պահպանիր ինձ այն վախից, որ ես կարող եմ ինչ-որ բան բաց թողնել իմ կյանքում:

Տուր ինձ ոչ թե այն, ինչ ես խնդրում եմ ինձ համար, այլ այն, ինչն իսկապես անհրաժեշտ է ինձ: Եվ խնդրում եմ նորից` սովորեցրու ինձ փոքրիկ քայլերի արվեստը: